Koraaldrift 2022 Beeldengalerij Haarlemse Hout Haarlem

Koraaldrift (2022) – Margot Berkman

Filosoof en tentoonstellingscurator Katja Rodenburg schrijft:

In de beeld-installatie Koraaldrift wijst Margot Berkman je op een andere, langzamere wereld. Zijn we boven of onder water? Bijzondere vormen komen bij haar onderzoek naar de vele soorten hersenkoraal naar boven. De koralen voeren onder water de strijd om hun bestaan. Ze laten zien, gekleurd en minder gekleurd, of hun levenskracht afneemt of juist groter wordt. Boven water zijn ze onder de boom in het groene gras neergestreken. Samen vormen de beeldelementen een bijzonder tussenlandschap. Ze nodigen je uit om daar even bij stil te staan, en na te denken: tussen hier en daar.

Locatie: Dreef/ Haarlemse Hout, Haarlem Nederland

Opdrachtgever Stichting Beeldengalerij Haarlem

formaat:  6 x 6 x 3,5 meter

materiaal: kwartszand, gipsdispersie, LED verlichtingsprogramma

Het openingswoord voor de Beeldengalerij is uitgesproken door Aart van der Kuijl, kunsthistoricus en freelance curator/tentoonstellingsmaker op 3 oktober 2022.

Koraaldrift 

Goedemiddag allemaal,

Zo’n achtduizend jaar geleden, aan het einde van de laatste ijstijd, zesduizend jaar voor Christus zorgde het smeltwater van de gletsjers en ijsvlakten voor een enorme tsunami, de Storegga-Tsunami die Nederland tot Amersfoort onder water zette. Dus ook hier, in de latere Hout bleef het niet droog. 

Daarmee kwam een einde aan 900 duizend jaar verbinding over land tussen Engeland en Nederland. Een tijd waarin dat landschap werd bevolkt door onder meer wolharige neushoorns, mammoeten, holenbeer, oerossen én Neanderthalers. Doggerland zoals die verbinding werd genoemd werd door al dat water teruggebracht tot Doggereiland. Maar ook dit werd steeds kleiner en verdween opgeslokt tenslotte onder de zeespiegel. Doggereiland werd Doggersbank. Die zeespiegelstijging zette nog lang door. Weer later beginnen de waddenkusten te ontstaan. En daarna het kenmerkende landschap met zijn oude duinen – en weer verder in de tijd de jonge duinen. Haarlem ontstond op een langgerekte zandplaat die liep van Uitgeest tot Scheveningen. We staan hier op een uitloper daarvan.

Met de beeldengroep Koraaldrift van Margot Berkman is de cirkel weer rond. Ik volg haar werk al jaren en ik geef toe, ik ben een groot fan! Voor wie haar niet kent: Margot heeft haar atelier in het fraaie Jugendstil station van Zandvoort. Haar inspiratie doet ze al jaren op aan het strand waar ze dagelijks met haar hond wandelt, waarna ze vaak een aangespoelde vondst, haar ‘catch of the day’ op Instagram post. Daar zitten ook regelmatig overblijfselen van Doggerland tussen.

Berkman is gefascineerd door wat de zee op het strand brengt en ontwikkelde in het verlengde daarvan al snel een fascinatie wat zich onder het zeeoppervlak bevindt. Uit die interesse ontstond een geheel eigen beeldtaal waar tekeningen, objecten, kolossale installaties en monumentale wandtapijten uit voortsproot. Vaak combineert ze meerdere technieken in haar gelaagde werk waarin textuur, kleur, en steeds vaker belichting – direct of indirect – een belangrijke rol speelt. Het landschappelijke element in haar installaties is steeds belangrijker geworden. 

Ook haar onderzoek werd steeds gelaagder en verdiepte zich letterlijk doordat ze soms waar mooie koralen en ander fraai onderzeelandschap zijn te vinden gaat duiken. Het versterkte haar in haar overtuiging dat ze op het juiste spoor zat – én zit. De onderwaterflora en -fauna is immers een oneindige artistieke snoepwinkel waar ze uit een enorme diversiteit kan kiezen. Ondertussen laat die essentiële functie van algen: zuurstof verschaffen aan de wereld boven de wereldzeeën, maar ook meren, kanalen, sloten en poeltjes, haar bepaald niet koud. Ze is een groot pleitbezorger van actie tegen klimaatverandering.

Dat is te zien aan haar oeuvre. Neem haar bronzen beeldenensemble Whispering Seaweed op het Keizer Karelplein in Amstelveen, vlakbij het Cobra Museum. De titel (vertaald: Fluisterend zeewier) verwijst naar de ligging van het plein, drie meter onder de zeespiegel (NAP) en benadrukt daarmee de winning van land op de zee. Maar het is vooral een ode aan de alg. 

Algen zijn plantachtige organismen die zowel in zoet als zout water groeien. De grote algen in zee worden zeewier genoemd of, wanneer ze gegroepeerd groeien – kelpbossen. Wieren en algen zijn de longen van de aarde: meer dan 54 procent van de zuurstofproductie in onze atmosfeer ontstaat door fotosynthese van algen, zoals plankton, wieren en kelpbossen. Er zijn bovendien zo’n vijfhonderd eetbare soorten. Denk aan nori (van de sushi), wakame, zeesla en kelp (spirulina). 

Over dit environment op het Keizer Karelplein, dat uit drie monumentale verticale bronzen beelden en zachtgele natuurstenen en planten bestaat, zei Berkman dat het door een wervelende, interactieve belichting ’s avonds een extra dimensie krijgt. 

Ook vandaag verrast Berkman ons weer met een nieuw, ijzersterk beeldensemble, getiteld Koraaldrift. En ook nu voegt licht ’s avonds weer een extra dimensie toe aan de beelden – een glow in the dark. En net als de groeiwijze van koraal is er ook nu weer de verticale lijn, richting licht. Ditmaal heeft ze zich dus laten inspireren door het koraal wat een ongekende belangrijke levensbron is voor veel vissen en andere organismen. 

Koraal gaat let wel ook een mooie symbiose aan met kleine algensoorten. Oneindig mooi en kleurrijk, maar ook: oneindig kwetsbaar. Wanneer de zee opwarmt dan heeft dit gevolgen voor het koraalrif: het sterft af. Gelukkig is de natuur veerkrachtig, zo constateerde Berkman met eigen ogen. Toen ze tijdens het duiken weer ging kijken bij een eerder wit verkalkt, schijnbaar dood koraal zag ze dat het leven er weer in was opgeveerd. 

In die zin is deze beeldengroep een impliciete waarschuwing aan ons allemaal, zorg goed voor de zee, onze oneindige levensbron en zuurstofproducent, anders rest ons kaalslag en dood. Maar los van die oproep verrijkt Margot Berkman met deze prachtige sculpturen deze bijzondere plek in de Hout in de Beeldengalerij.